در دنیای امروزی، علاوه بر مالکیت بر اموال، حق مالکیت بر ایده ها و اختراعات نیز مطرح است که از آن تحت عنوان حقوق مالکیت فکری و یا IP یاد می شود. حقوق مالکیت معنوی شامل حق مولف، حق علامت تجاری، حق اختراع، حق طرح صنعتی، حق نشانه ی جغرافیایی، حق اسرار تجاری، حقوق رقابت و …است.
مالکیت معنوی دو نوع است: 1-مالکیت صنعتی. 2- مالکیت ادبی و هنری.
حقوق مالکیت ادبی و هنری؛
مهمترین قانونی که از این حقوق حمایت میکند عبارتند از قانون حمایت حقوق مولفان و مصنفان و هنرمندان است که در سال ۱۳۴۸ به تصویب رسیده است. براساس این قانون آثار ادبی و هنری به صرف خلق شدن تحت حمایت قانونی قرار میگیرند و هرکس مدعی باشد که آثار متعلق به اوست حتی اگر اولین بار آن را به نام خود عرضه کرده است مکلف به اقامه دلیل است. راهکار اجتناب از موقعیتی که اشخاص را در مقام دفاع یا ادعا قرار دهد، ثبت اثر به نام خود است.
حقوق مالکیت صنعتی؛
این حقوق تحت حمایت از قانون ثبت اختراعات، طرحهای صنعتی و علائم تجاری ایران قرار دارند که در سال ۱۳۸۶ به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید و از جمله آن میتوان به اختراع، علامت تجاری و طرح صنعتی نام برد. در این قانون برای اختراع سه ویژگی بنیادین ذکر شده است که عبارتند از: نوآورانه بودن، ابتکاری بودن و کاربرد صنعتی داشتن. این ویژگی ها همگی یک اثر را به عنوان اختراع در حمایت این قانون قرار میدهند.
برخلاف آثار ادبی و هنری که ثبت اثر دارای کارکرد اثباتی است در مورد اختراع ثبت نه تنها اثبات کننده حقوق مخترع است بلکه هر ادعایی برخلاف آن را نیز از اعتبار ساقط میکند و بدین ترتیب خاصیت ثبوتی نیز دارد.
رسیدگی به دعاوی جرائم حوزه مالکیت معنوی در دادگاههای تهران امکانپذیر است و بدین ترتیب شعبی از دادگاه عمومی به موضوع رسیدگی به ادعاها و جرائم این حوزه اختصاص داده شده است. طرح دعوا در سایر شعب دادگاههای عمومی موجب صدور قرار عدم صلاحیت نیست بلکه قضات در این حالت با صدور قرار امتناع از رسیدگی به خواهان اعلام میکنند که باید خواسته یا شکایت خود را در شعبی که به این امر اختصاص یافته است مطرح کنند.
مهمترین دعاوی نقض حقوق مالکیت معنوی
نقض حقوق علائم تجاری: استفاده از علامت تجاری ثبت شده برای کالا و محصولی خاص به نحوی که موجب گمراهی مصرف کننده یا خریدار گردد. اینکه گمراهی حاصل شود خیلی اهمیت دارد.
نقض طرح های صنعتی: هرگاه مالک طرح صنعتی به موجب قرارداد اجازه بهره برداری از طرح خود را به صورت مشخص به شخص دیگری واگذار کند. مالک باید بر نحوه استفاده از طرح صنعتی خود نظارت کند و علیه کسانی که از طرح صنعتی وی تقلید کرده اند یا آن را جعل کرده اند اقدام قانونی لازم را انجام دهد.
نقض اسرار تجاری: حفظ اسرار تجاری همواره عامل موفقیت در رقابت های تجاری است. براساس قانون اسرار تجاری به الگو و ابزاری اطلاق میشود که استارتاپ و کسب و کار با بهره بردن از آن از رقبای خود پیشی میگیرد، اسرار تجاری مستقلاً ارزش اقتصادی دارند و چون در دسترس عموم مردم قرار ندارند تمامی کسب و کارها تلاش میکنند تا به شکلی معقول از آنها حفاظت و حراست نمایند. حفظ اسرار تجاری به مراتب سخت تر و پیچیده تر از موارد فوق است.
نقض حق اختراع: در حقوق ایران اختراعات زمانی مورد حمایت قرار میگیرند که به ثبت برسند. اختراعی که به ثبت برسد در صورتی که مورد تعرض قرار بگیرد میتواند ضمانت اجراهای مدنی و کیفری به دنبال داشته باشد.
نقض حق مولف و تکثیر و ترجمه غیرمجاز آثار هنری و ادبی؛
فعالیت غیر مجاز در امور سمعی و بصری؛
نقض حقوق پدیدآورندگان نرم افزارهای رایانه ای: شاکی خصوصی در این موارد از حق انتشار آگهی مفاد حکم در روزنامه ها نیز برخوردار است.
